از اختلافات ابن‌رشد و غزالی در بحث علیّت می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
رابطه‌ی میان علیّت و اثبات خداوند
رابطه‌ی میان علیّت و سنت الهی در جهان
رابطه‌ی میان علیّت و حکمت الهی
رابطه‌ی میان علیّت و شناخت خدا
رابطه‌ی میان علیّت و عقل
رابطه‌ی میان علیّت و علم حقیقی
انکار قول عادت
علیّت و تمایز اشیاء از یکدیگر
نفی علیّت از نظر ابن‌رشد موجب ایجاد شکاکیت می‌شود.
ابن‌رشد ذات گرا و غزالی نومینالیست است.
غزالی قدم زمانی عالم را نمی‌پذیرد ولی ابن‌رشد می‌پذیرد.
ملاک نیاز معلول به علّت از نظر غزالی حدوث است و از نظر ابن‌رشد وجود بالقوه.
غزالی اعتقادی به فاعلیّت در جمادات ندارد ولی ابن‌رشد معتقد است.
غزالی ضرورت علّی و معلولی را نمی‌پذیرد ولی ابن‌رشد آن را قبول دارد.
هیچ‌کدام از این دو متفکر بزرگ جهان اسلام نتوانسته‌اند تفسیر قابل قبولی از ارتباط معجزه و بحث علیّت ارائه دهند.
فلاسفه با اعتقاد به علل غیبی و تأثیر آنها در پدیده‌ی معجزه، به تفسیر این پدیده پرداخته‌اند. علل و به دنبال آن قواعد علیّت نزد فلاسفه به علّت‌های مادی محدود نمی‌شود.
پذیرش قاعده‌ی الواحد در مورد خداوند متعال تناقضی با پذیرش قدرت نامحدود خداوند ندارد. فلاسفه میان محال منطقی و محال عرفی تفاوت قائل هستند. صدور بدون واسطه‌ی کثرات از خداوند متعال محال است و امری نشدنی و با قدرت مطلقه‌ی خداوند بر هر امر ممکنی منافات ندارد.
ابن‌رشد در تبیین علیّت و برخی فروع آن موفق‌تر از غزالی عمل کرده است ولی در این توفیق به ابن‌سینا نمی‌رسد. غزالی نیز نتوانسته نظریه‌ی تام و کاملی را در باب جهان‌شناسی و وجودشناسی علیّت ارائه کند و به نظر می‌رسد هر چند غزالی در از بین بردن ارزش فلسفه در دوره‌ای موفق بود اما نتوانسته است نظام فلسفی سینوی را خصوصاً در بحث علیّت و فروع آن درهم بشکند.
فهرست منابع و مآخذ
قرآن کریم
ابراهیمی دینانی، غلامحسین. درخشش ابن‌رشد در حکمت مشاء. تهران: نشر علم، چاپ اول، (۱۳۸۹ه..ش.)
ابن‌رشد. الکشف عن مناهج‌الادله فی عقائد المله. تحقیق محمد عابد جابری، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه، الطبعه الاولی، (۱۹۹۸م.)
ابن‌رشد. تفسیر مابعد الطبیعه. جلد۱، تحقیق موریس بویژ، بیروت: (۱۹۳۸م)
ابن‌رشد. تفسیر مابعدالطبیعه. ج۱، تهران، انتشارات حکمت، (۱۳۸۰ ه..ش)
ابن‌رشد. تلخیص مابعدالطبیعه. به تحقیق عثمان امین، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول، (۱۳۷۷ه..ش.)
ابن‌رشد. تهافت التهافت. تحقیق موریس بویژ، بیروت: (۱۹۳۰م)
ابن‌رشد. تهافت التهافت. محقق محمد العریبی، بیروت: دار الفکر اللبنانی، الطبعه الاولی، (۱۹۹۳م.)
ابن‌رشد. رساله الآثار العلویه، تصحیح رفیق العجم و جیرار جهامی، بیروت: دارالفکر، (١٩٩۴م.)
ابن‌رشد. رساله مابعدالطبیعه، تصحیح و تعلیق رفیق العجم و جیرار جهامی، بیروت: دارالفکر، (۱۹۹۴م.)
ابن‌رشد. فصل المقال فی ما بین الحکمه و الشریعه. تحقیق جورج فضلو الحورانی، لیدن: (۱۹۵۹م.)
ابن‌رشد. فصل المقال فی ما بین الحکمه و الشریعه، ترجمه سید جعفر سجادی، تهران: انجمن فلسفه ایران، (۱۳۵۸ه..ش)
ابن‌رشد. تهافت التهافت. ج۱، تصحیح سلیمان دنیا، قاهره: دار المعارف، (۱۹۴۵م.)
ابن‌منظور، لسان‌العرب. جلد۱۱، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع – دار صادر، الطبعه الثالثه، (۱۹۹۴م)
ابن‌سبعین، بُـدُّ الـعارف. تصحیح جورج کتوره، بیروت: دارالاندلس و دارالکندی، (۱۹۷۸م)
ابن‌سینا. اشارات و تنبیهات، جلد۱، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: انتشارات سروش، چاپ اول، (۱۳۶۳ ه..ش)
ابن‌سینا. الاشارات و التنبیهات. جلد۳، شرح للمحقق الطوسی، قم: دفتر نشر الکتاب (بی تا)
ابن‌سینا. التعلیقات. محقق عبدالرحمن بدوی، قم: مرکز نشر دفتر تبلیغات اسلامی، الطبعه الرابعه، (۱۴۲۱ه..ق)
جستجوی مقالات فارسی – بررسی و تبیین تطبیقی علیّت از دیدگاه ابن‌رشد و غزالی با تأکید بر نقدهای …
